Energia z odpadów nową drogą dla polskiego ciepłownictwa

Polski system ciepłownictwa w Polsce składa się z zainstalowanych urządzeń do produkcji ciepła o mocy prawie 54 tys. MW. Produkcja ciepła zdominowana jest jednak przez paliwa kopalne, a zdecydowana większość instalacji jest nieefektywna energetycznie. Z drugiej strony Polska mierzy się z problemem zagospodarowania odpadów, który staje się coraz większym kosztem zarówno dla gmin, jak i końcowych użytkowników – czyli mieszkańców. Jako odpowiedź na powyższe problemy Polski Fundusz Rozwoju powołał dedykowany program „Energia z Odpadów”, który powstał w ramach PFR Green Hub. Aby sprostać wymaganiom efektywnych energetycznie systemów ciepłowniczych konieczna będzie przebudowa tych już istniejących, zwiększająca wytwarzanie ciepła z OZE i kogeneracji oraz wykorzystanie ciepła z odpadów.

Inicjatywa „Energia z odpadów” adresuje potrzeby samorządów w zakresie zagospodarowania frakcji palnej odpadów komunalnych (RDF) w sposób zgodny z regulacjami prawnymi i ekonomicznie uzasadniony, a jednocześnie odpowiada na konieczność wymiany przestarzałych, nieefektywnych energetycznie źródeł wytwarzania ciepła. W wielu przypadkach rozwiązaniem wskazanych problemów będzie budowa sieci wystandaryzowanych instalacji termicznego przetwarzania odpadów (ITPO). Fundusz Inwestycji Samorządowych zarządzany przez Polski Fundusz Rozwoju ma w swoim portfelu tego typu inwestycję – Instalację Termicznego Przekształcania Odpadów w Olsztynie i widząc potencjał inwestycyjny i społeczny tego typu instalacji postanowił zachęcić do nich kolejne polskie samorządy.

Dlaczego ITPO?

Sieć ITPO przeważa przede wszystkim dlatego, że może pomóc rozwiązać problem ciepłowniczy w maksymalnie dużej liczbie samorządów – zarówno pod względem produkcji energii cieplnej, jak i elektrycznej, obniżyć koszty transportu, a także zmniejszyć nakłady inwestycyjne dzięki seryjnej produkcji wystandaryzowanych rozwiązań. Realizacja projektów ITPO to również obniżenie opłaty za zagospodarowanie odpadów – brak dostatecznych mocy przerobowych ITPO w Polsce powoduje nadmierne obciążenie finansowe mieszkańców, których gminy nie zabezpieczyły długoterminowego odbioru frakcji palnej odpadów komunalnych.

"Branża odpadowa spotyka się z brakiem możności stabilnego zagospodarowania odpadów (…) obowiązek, które nakładają dyrektywy unijne i krajowe, czyli zakaz składowania odpadów powyżej 6MJ powoduje przy braku tego typu instalacji w Polsce, tzw.turystykę odpadową – ceny od 150 euro w górę z transportem"

-Tomasz Uciński- Prezes, Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Koszalinie

Według prognoz GUS w 2020 roku w Polsce powstało łącznie 13,1 mln ton odpadów komunalnych, tj. 346 kg per capita, a w 2050 roku wolumen ten wzrośnie do poziomu 15,5 mln ton, tj. 468 kg per capita. Dla porównania średni wolumen odpadów komunalnych w UE w 2020 r, wynosił 505 kg per capita, przy czym największa ilość tych odpadów powstaje w Danii (845 kg per capita). Wskazuje to, że Polska, jak pozostałe kraje rozwinięte musi przygotować się na zagospodarowanie rosnącej podaży odpadów komunalnych. W porównaniu do innych państw UE o rozwiniętej gospodarce odpadami, Polska charakteryzuje się niższym poziomem efektywnego zagospodarowania odpadów komunalnych, co przejawia się w wysokim udziale składowania i relatywnie niewielkim udziale termicznego przekształcania tych odpadów. Biorąc pod uwagę rosnącą podaż RDFu oraz utrzymującą się nierównowagę mocy przerobowych, potencjał dla nowych projektów ITPO jest znaczący.

Stan aktualny w Polsce

Aktualnie w Polsce posiadamy 7 instalacji termicznego przekształcania odpadów z blisko 1 mln przepustowości na 38 milionowy kraj. W Niemczech przepustowość jest 26 razy większa przy jedynie 2 razy większej populacji. Pomimo wysokiego nasycenia tymi instalacjami na zachodzie, planowane są kolejne – w Niemczech, Francji czy Włoszech. Oznacza to wysoki poziom bezpieczeństwa takich inwestycji, również w Polsce.

Produkcja RDF w Polsce 4,5 do 6 mln ton, wydajność instalacji dedykowanych termicznemu przekształcaniu odpadów, jak i cementowni to jest ok. 1,5 mln ton rocznie, więc deficyt wynosi w przybliżeniu ok. 1,6 – 3,1 mln ton rocznie. Chcąc zapełnić tę lukę instalacjami pokroju Olsztyna czy Poznania można wybudować ich 10. Natomiast gdy uwzględnić mniejsze samorządy, z mniejszą zdolnością do przyjęcia ciepła, to możemy wyliczyć od 40 do 50 cztery razy mniejszych instalacji.

"Powinniśmy aspirować do tego, aby koszt zagospodarowania odpadów był niższy i nic nie stoi na przeszkodzie, aby tego typu instalacje mogły dzisiaj w wielu miastach powstać"

- Marcin Borek, dyrektor Departamentu Inwestycji Samorządowych

Rosnące ceny uprawnień do emisji

Szybkiego działania wymagają również rosnące koszty zakupu uprawnień do CO2, które znacznie obciążają kondycję finansową przedsiębiorstw energetyki cieplnej. W praktyce może to wskazywać na konieczność długoterminowego wsparcia PECów przez samorządy lub państwo. W przypadku braku pomocy z powyższych źródeł przedsiębiorstwa będą zmuszone przerzucić te koszty na końcowego odbiorcę energii cieplnej, tj. mieszkańca.

Statystycznie przedsiębiorstwo ciepłownicze w Polsce miało 1,5 mln zł straty za 2019 rok i 3,5 mln straty za 2020 rok. Dodając do tego rosnące ceny koszty uprawnień do emisji, okazuje się, że mamy do czynienia z początkiem tsunami postępujących strat w spółkach ciepłowniczych w Polsce. Według wyliczeń Departamentu Inwestycji Samorządowych PFR średnie przedsiębiorstwo ciepłownicze przez najbliższe 5 lat (2022-2026) wygeneruje od 100 do 130 mln zł straty.

Dlaczego warto?

Powstanie nowych inwestycji ITPO może wspomóc zarówno polski system ciepłownictwa, jak i problem zagospodarowania rosnącej podaży odpadów komunalnych. Podsumowując inwestycje niosą za sobą poniższe korzyści:

• Obniżenie kosztu zagospodarowania frakcji palnej odpadów komunalnych i zapewnienie samorządom długoterminowej stabilności kosztu tej usługi
• Stabilizacja opłaty za wywóz i zagospodarowanie odpadów pobieranej przez samorządy od mieszkańców
• Poprawa jakości powietrza w Polsce poprzez ograniczenie emisji CO2 i innych zanieczyszczeń
• Ustabilizowanie cen ciepła dzięki zmniejszeniu ich zależności od ceny zakupu uprawnień do emisji CO2 za sprawą wymiany źródeł węglowych
• Istotne zmniejszenie zależności od importu węgla kamiennego poprzez optymalne wykorzystanie frakcji palnej odpadów komunalnych – RDF jest lokalnie wytwarzanych surowcem energetycznym
• Brak działań w kierunku dekarbonizacji źródeł wytwarzania ciepła może skutkować koniecznością subsydiowania działalności PECu komunalnego i brakiem środków na ważne inwestycje gminy

Warsztaty dot. finansowania inwestycji w ITPO dla samorządów „Energia z odpadów” odbyły się 13 grudnia 2021 roku. Nagranie dostępne jest pod linkiem.