Innowacyjne zarządzanie kluczem do transformacji poprzemysłowego miasta

Krótki opis rozwiązania

Bilbao od początku XX wieku było jednym z największych hiszpańskich ośrodków przemysłowych. Z uwagi na dobre położenie geograficzne prężnie funkcjonowały w nim stocznie, a także m.in. huty stali i żelaza. W latach 70.i 80. podobnie jak wiele miast typowo industrialnych, Bilbao dotkliwie odczuło kryzys, który trawił przemysł. Miasto potrzebowało transformacji, której celem było wzmocnienie sektora usług.

Dzięki powołaniu spółki Bilbao Ría 2000, w której skład weszli reprezentanci instytucji miejskich oraz administracji Kraju Basków, doprowadzono do rewitalizacji terenów miejskich oraz stopniowej poprawy jakości środowiska. Postawiono na rozbudowę transportu miejskiego, jak również zmieniono dawne tereny przemysłowe w parki, promenady, centra biznesowe lub dzielnice mieszkalne. Istotnym impulsem do budowania nowej tożsamości miasta stały się także starania miasta zakończone powstaniem w 1997 r. w Bilbao europejskiej siedziby nowojorskiego Muzeum Guggenheima. Przyciągnęło ono do hiszpańskiej metropolii ponad milion turystów w ciągu pierwszego roku funkcjonowania, co znacznie przyczyniło się do rozwoju sektora usług w tym mieście.

Dziś mówimy o tzw. efekcie Bilbao, czyli daleko idącej transformacji ze zdegradowanego ośrodka przemysłowego do miasta ze zdywersyfikowaną gospodarką, rozwiniętą ofertą kulturalną, dużą powierzchnią terenów zielonych i efektywnym transportem publicznym. Stanowi on inspirację dla wielu europejskich miast, także w Polsce.

Problem

• Wysoki poziom bezrobocia (22,5% w 1980 roku) w związku z deindustrializacją i zmniejszeniem inwestycji w regionie¹;
• Negatywny wpływ przemysłu i portów na środowisko wzdłuż rzeki Nervion;
• Niechęć podmiotów prywatnych do inwestycji w pojedyncze projekty w dzielnicy Abandoibarra bez gwarancji transformacji całego nabrzeża;
• Niewystarczające środki poszczególnych podmiotów publicznych i prywatnych na kompleksową rewitalizację terenu wzdłuż rzeki.

Szczegółowy opis rozwiązania

Bilbao, ze względu na swoje położenie u ujścia rzeki Nervión do Zatoki Biskajskiej, od XVI wieku było ważnym punktem handlowym na mapie Europy, głównie ze względu na port eksportujący żelazo i wełnę. Prawdziwy rozkwit finansowy Bilbao nastąpił na przełomie XIX i XX wieku wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej. W mieście powstały huty żelaza i stali; prężnie rozwijał się także przemysł stoczniowy i tekstylny. Bilbao stało się jednym z najważniejszych ośrodków industrialnych w całej Hiszpanii.

To, co jednak było siłą napędową miasta przez kolejne dekady XX wieku, w latach 70. i 80. ubiegłego stulecia stało się bolączką jego mieszkańców. Przemysł bowiem przechodził poważny kryzys, a miasta, które rozwijały się do tej pory dzięki niemu, musiały szukać nowej tożsamości, a przede wszystkim rozwiązań dla trawiących je problemów. Jednym z nich było rosnące bezrobocie, sięgające nawet 30% wśród mieszkańców całego regionu tzw. Wielkiego Bilbao, do tej pory zatrudnionych w sektorze przemysłowym, przy jednocześnie słabo rozwiniętym obszarze usług. Do trudności, z którymi musieli mierzyć się włodarze miasta zaliczyć należy też degradację środowiska, szczególnie na terenach portowych wzdłuż rzeki Nervion (dzielnica Abandoibarra) oraz postępujące wykluczenie społeczne i emigrację z nim związaną. Jasnym stało się, że Bilbao potrzebuje nowej drogi rozwoju i impulsu, który przyczyni się do transformacji miasta.

Systemowe zmiany były jednak utrudnione przez strukturę własnościową terenu centralnie położonej dzielnicy Abandoibarra – grunty o potencjale do rewitalizacji należały aż do sześciu różnych instytucji publicznych: firm państwowych, rządu Kraju Basków oraz urzędów miasta Bilbao, Bizkaia i Barakaldo. Żadna z instytucji publicznych samodzielnie nie miała wystarczających środków na przeprowadzenie kompleksowej rewitalizacji dzielnicy Abandoibarra, a prywatne podmioty nie były skłonne do inwestycji w pojedyncze projekty bez gwarancji transformacji całego nabrzeża.

Rozwiązaniem było utworzenie spółki Bilbao Ría 2000, w której skład weszli reprezentanci wysokiego szczebla wszystkich ww. instytucji publicznych. Każdy podmiot przekazał na rzecz spółki przynależne tereny w dzielnicy Abandoibarra, zajmując udziały w spółce odpowiadające wartości gruntów. Przedsiębiorstwo skupia się na scalaniu przynależnych terenów, przygotowywaniu ich pod inwestycje zgodnie z nowym planem zagospodarowania i sprzedaży prywatnym inwestorom. Decyzje odnośnie podziału gruntów zapadają poprzez konsensus wszystkich udziałowców, dzięki czemu są odporniejsze na próbę czasu i zawirowania polityczne.

Członkowie zarządu Bilbao Ría 2000 podejmują decyzje poprzez konsensus, co ułatwia prowadzenie długofalowych projektów.

Zyski ze sprzedaży gruntów są reinwestowane w strategiczne projekty transformacji Bilbao: poprawę infrastruktury transportowej i mobilności mieszkańców metropolii oraz regenerację środowiska i stworzenie przyjaznej człowiekowi tkanki miejskiej. W tym zakresie Bilbao Ría 2000 przez dwadzieścia osiem lat swojej działalności zainwestowała ponad miliard euro² i przyczyniła się m.in. do:

• Przekształcenia stoczni, obiektów portowych i linii kolejowej w przestronną promenadę wzdłuż ujścia rzeki, park nad rzeką oraz uprzywilejowany obszar mieszkalny, rekreacyjny i gospodarczy;
• Budowy dużego parku i stacji obsługującej dwie linie kolejowe Adif (Cercanías i Ancho Métrico), wraz z innymi elementami miejskimi, a tym samym nadanie nowego życia temu obszarowi;
• Odzyskania powierzchni ponad 600 000 metrów kwadratowych ziemi, którą przez lata zajmował przemysł stalowy i przekształcenia jej w obszar, na którym znajduje się centrum biznesowe, obiekty sportowe oraz duże tereny zielone i rekreacyjne;
• Miejskiej integracji kolei, poprawy dostępu do dróg, przeniesienia miejskich służb ochrony ludności i bezpieczeństwa obywateli oraz budowy nowej dzielnicy mieszkalnej.

Równolegle realizowaną inwestycją, która niewątpliwie przyczyniła się do sukcesu transformacji miasta była budowa europejskiej siedziby nowojorskiego Muzeum Guggenheima w Bilbao. Pomimo początkowych protestów ze strony mieszkańców i prywatnych właścicieli terenu, determinacja władz miasta doprowadziła do budowy międzynarodowej instytucji kultury w 1997 roku. Spektakularny obiekt zaprojektowany przez Franka Gehry’ego w ciągu pierwszego roku przyciągnął do Bilbao 1 360 000 odwiedzających, dzięki czemu inwestycja o wartości 132 mln euro „zwróciła się” już po dwunastu miesiącach funkcjonowania.³

Muzeum Guggenheima stało się symbolem transformacji zachodzącej w Bilbao

Projekty realizowane pod egidą Bilbao Ría 2000 oraz budowa Muzeum Guggenheima znacząco poprawiły jakość życia mieszkańców oraz miejską gospodarkę. Przestrzenie, które wcześniej były zajmowane przez stocznie zostały przekształcone w promenady, parki, galerie sztuki pod gołym niebem. Zbudowano nowe dzielnice i obszary biznesowe, w których duży nacisk kładziono na jakość architektury.

Transformacja miasta przyczyniła się do stworzenia nowej struktury gospodarczej skupionej na usługach, kulturze i nowych gałęziach przemysłu, tworząc tzw. efekt Bilbao, który stał się inspiracją dla wielu przemysłowych ośrodków. W Polsce powtórzeniem sukcesu Bilbao są obecnie zainteresowane miasta górnicze leżące na Górnym Śląsku stojące przez wyzwaniem transformacji energetycznej. Jednym z nich jest Rybnik, gdzie przemysł węglowy do 2035 r. ma zostać zastąpiony nowymi miejscami pracy w sektorze usług i odnawialnych źródeł energii.⁴ 

Po latach odwracania się tyłem do rzeki, nareszcie mogliśmy wykorzystać ją po raz kolejny jako centrum życia w naszym mieście. Muzeum Guggenheim było tylko czubkiem znacznie głębszej góry lodowej – zmiany, które zaszły w Bilbao są efektem wieloletniej współpracy pomiędzy wieloma interesariuszami.⁵

^{Ibon Areso, Wiceprezydent Bilbao w latach 1991 - 2014}