Poznań Energetyka i środowisko

Miejskie odpady źródłem energii elektrycznej i ciepła

Typ innowacji Energetyka i środowisko

Lokalizacja Polska

Wielkość miasta Duże (powyżej 100 tys. mieszkańców)

Źródło finansowania Środki prywatne (partnerstwo publiczno - prywatne) oraz fundusze unijne

Krótki opis rozwiązania

Z uwagi na problem składowania odpadów, jak również wymagane przez Unię Europejską poziomy recyklingu, w 2011 roku władze Poznania rozpoczęły pracę nad zrealizowaniem budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ITPOK). Jest to nowoczesny sposób na pozbycie się dużych ilości śmieci, które przetwarzane są podczas spalania na energię cieplną i elektryczną.

Postanowiono, że inwestycja ta zostanie wykonana w formule partnerstwa publiczno – prywatnego z hybrydowym wykorzystaniem środków unijnych, co było rozwiązaniem unikatowym w skali kraju. Budowa ITPOK w Poznaniu, który jest drugą największą tego typu instalacją w Polsce (po krakowskiej), potrwała niespełna dwa lata i 30 grudnia 2016 roku rozpoczęto eksploatację instalacji. Inwestor prywatny odpowiadał za zaprojektowanie, sfinansowanie i wybudowanie instalacji. Obecnie zaś w jego gestii leży utrzymanie ITPOK w dobrym stanie technicznym oraz zarządzanie obiektem przez 25 lat od momentu rozpoczęcia eksploatacji. Po upływie tego czasu administrowanie zostanie przekazane Partnerowi Publicznemu. Miasto Poznań jako strona publiczna umowy PPP zobowiązało się przez kolejne 25 lat dostarczać 210 tys. ton odpadów w skali roku, które pochodzą z Poznania i okolicznych gmin.

Obiekt ten, dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych rozwiązań technologicznych spełnia surowe normy środowiskowe polskiego i unijnego prawa, a przede wszystkim wykorzystuje potencjał energetyczny odpadów, przetwarzając je na energię elektryczną i cieplną. Poznańska instalacja produkuje rocznie energię elektryczną w wysokości ok. 110 tys. MWh energii elektrycznej i ponad 320 tys. GJ energii cieplnej. Z uwagi na utrzymywanie przez ITPOK w Poznaniu opłat za przetwarzanie odpadów na stałym poziomie, rozwiązanie to pomogło ograniczyć drastyczne podwyżki opłat za wywóz śmieci, obserwowane w innych aglomeracjach.

Problem

Odejście od metody składowania odpadów komunalnych na składowisku.
Negatywny wpływ składowania odpadów na wody gruntowe i emisje zanieczyszczeń do powietrza.
Zdobycie unikalnego know-how Partnera Prywatnego w dziedzinie termicznego przekształcania odpadów komunalnych (bardzo skomplikowana inwestycja wymagająca wiedzy i doświadczenia zarówno na etapie projektu jak i eksploatacji).
Wykorzystanie potencjału energetycznego odpadów komunalnych.

Szczegółowy opis rozwiązania

Zagospodarowanie odpadów, w sposób bezpieczny i efektywny, dotyczy zarówno samorządu terytorialnego jak i społeczności lokalnej, która odpady te wytwarza. Jednak na problem zagospodarowania odpadów należy zwrócić uwagę w skali całego kraju, ponieważ jako członek Unii Europejskiej, Polska zgodnie z zobowiązaniami, do końca 2025 roku musi poddać recyklingowi aż 55% odpadów komunalnych, a do 2035 roku będzie to aż 65%¹. Poziomy te są o tyle ważne, iż wraz z rosnącą ilością odpadów poddanych recyklingowi, maleje ilość odpadów, które trafiają na składowiska, na których to marnowany jest ich potencjał energetyczny, który można wykorzystać, dzięki nowoczesnym technologiom. ITPOK wpisuje się w te ramy jako instalacja wykorzystująca potencjał energetyczny zawarty w odpadach.

W 2011 roku władze Poznania po dokonaniu analiz postanowiły rozpocząć pracę nad zrealizowaniem budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych (ITPOK). Poznań ogłosił przetarg publiczny na wyłonienie partnera prywatnego w ramach dialogu konkurencyjnego, czyli procedury wynikającej z prawa zamówień publicznych. ITPOK jest to nie tylko nowoczesna spalarnia odpadów, ale także miejsce, w którym wykorzystuje się potencjał energetyczny odpadów, produkując z nich energię cieplną i elektryczną. Energia cieplna wykorzystywana jest do zaspokojenia potrzeb mieszkańców Poznania, natomiast energia elektryczna (w tym energia z odnawialnych źródeł energii – OZE) zasila krajowy system elektroenergetyczny. Nowatorskie w przypadku tej inwestycji było także wykorzystanie miksu formuły partnerstwa publiczno – prywatnego i dotacji unijnej, które umożliwiło sfinansowanie tak wymagającego projektu.

Inwestycja o wartości 832 mln zł była sfinansowana ze środków unijnych i w ramach PPP / źródło: suez-zielonaenergia.pl

Umowa PPP została zawarta na okres 25 lat w dniu 8 kwietnia 2013 roku pomiędzy Miastem Poznań i partnerem prywatnym². Głównym celem Projektu było wpisanie w ideę zrównoważonego gospodarowania odpadami, w której to dzięki odzyskowi energetycznemu odpad staje się zasobem służącym do produkcji energii. Ponadto zaspokojono potrzeby lokalnej społeczności w zakresie zagospodarowania odpadów komunalnych eliminując całkowicie metodę ich deponowania na składowisku odpadów. Budowa ITPOK trwała niespełna dwa lata. 30 grudnia 2016 roku nastąpiło rozpoczęcie eksploatacji instalacji³. Finansowanie projektu odbywało się w tzw. sposób hybrydowy – łączący środki partnera prywatnego oraz fundusze unijne. Łączny koszt inwestycji to 832 mln zł. Poznań pozyskał finansowanie z Unii Europejskiej na kwotę ponad 330 mln zł.

Jednym z najbardziej charakterystycznych miejsc w poznańskim ITPOK, to bunkier, w którym gromadzone są odpady - jest on wkopany w ziemię na głębokość 8 m. Pojemność szczelnej betonowej fosy wystarczy na zgromadzenie zapasu odpadów na około 8 dni nieprzerwanej pracy instalacji. Łączna powierzchnia użytkowa instalacji wynosi ok. 20 000 m2, a kubatura wszystkich obiektów składających się na ITPOK w Poznaniu ma ponad 220 000 m3. Spalane są w niej odpady komunalne zmieszane (resztkowe), które nie podlegają segregacji i recyklingowi.

Energia wytworzona z odpadów pokrywa roczne zapotrzebowanie 40 tys. mieszkańców Poznania / źródło: suez-zielonaenergia.pl

Inwestor prywatny odpowiadał za zaprojektowanie, sfinansowanie i wybudowanie instalacji, utrzymanie jej w dobrym stanie technicznym, jak również za zarządzanie ITPOK w Poznaniu przez 25 lat od momentu rozpoczęcia eksploatacji (2016 rok). Po upływie tego czasu administrowanie zostanie przekazane Partnerowi Publicznemu⁴.

Miasto Poznań jako strona publiczna umowy PPP zobowiązało się przez kolejne 25 lat dostarczać 210 tys. ton odpadów w skali roku, które pochodzą z Poznania i okolicznych gmin. Po stronie Partnera Prywatnego jest przekazywanie przychodów ze sprzedaży energii cieplnej i elektrycznej w postaci pomniejszeń wyliczenia wynagrodzenia partnera prywatnego.

Co ważne, zgodnie z obowiązującymi przepisami, termiczne przekształcanie odpadów jest procesem obwarowanym rygorystycznymi normami m.in. w zakresie emisji do środowiska. ITPOK w Poznaniu spełnia normy środowiskowe wynikające zarówno z przepisów krajowych jak i unijnych, co kontrolowane jest m.in. poprzez śledzenie poprzez uprawnione podmioty kontrolne parametrów emisji zanieczyszczeń, rejestrowanych w trybie ciągłym. Wyniki są wyświetlane na bieżąco na tablicy, która jest ogólnodostępna i zlokalizowana na terenie instalacji⁵.

ITPOK w Poznaniu jest drugą największą (po krakowskiej) instalacją termicznego przekształcania odpadów komunalnych w Polsce. W 2019 roku ITPOK w Poznaniu wytworzyła ponad 110 tys. MWh energii elektrycznej i ponad 320 tys. GJ energii cieplnej. Co to oznacza? Produkcja energii cieplnej w ITPOK w Poznaniu jest równa zużyciu ciepła jednego z największych poznańskich osiedli Piątkowo. Ponadto, produkcja energii elektrycznej w pełni wystarcza rocznemu zapotrzebowaniu blisko 40 tysięcy mieszkańców Poznania. Choć wysokość opłaty za wywóz śmieci dla mieszkańców jest uzależniona od kosztów utrzymania całego systemu - głównie od kosztów odbioru i zagospodarowania odpadów, dzięki zagospodarowaniu odpadów w ITPOK, w którym opłata od trzech lat utrzymuje się na stałym poziomie, z niewielkim inflacyjnym wzrostem - możliwe jest uniknięcie dużych podwyżek opłat dla mieszkańców.

W listopadzie 2020 roku konsorcjum 13 polskich uczelni, reprezentowane przez Politechnikę Wrocławską, podpisało umowę na zasilanie wyłącznie energią pochodzącą z termicznego spalania odpadów. Zielona energia z ITPOK w Poznaniu popłynie do uczelni we Wrocławiu, Opolu, Zielonej Górze i Szczecinie. Dostarczone do nich zostanie niemalże 100 tys. MWh energii. Dzięki wypracowanemu grupowemu modelowi zakupu energii elektrycznej, uczelnie zaoszczędzą w skali roku dziesiątki, a może nawet setki tysięcy złotych⁶.

Fot. Miasto dostarcza do spalarni rocznie 210 tys. ton odpadów / źródło: suez-zielonaenergia.pl

ITPOK w Poznaniu to kolejny ważny krok w kierunku świadomego wykorzystania energii zawartej w odpadach. Instalacja została oddana do użytku pięć lat temu dzięki inicjatywie Miasta i od tamtej pory skutecznie przyczynia się do zmniejszania ilości odpadów kierowanych na składowisko, które wykorzystywane są jako surowiec energetyczny. Powstanie ITPOK sprawiło, że Poznań dołączył do grona miast europejskich, takich jak Wiedeń czy Kopenhaga, wykorzystujących odpady jako źródło energii.

Bartosz Guss, zastępca prezydenta Poznania

Korzyści

Odzyskiwanie energii z odpadów w trakcie procesu termicznego przetwarzania odpadów.
Wykorzystanie formuły „Zaprojektuj, Wybuduj, Sfinansuj i Zarządzaj”, która oznacza, że w ramach przedsięwzięcia partner prywatny był odpowiedzialny za zaprojektowanie, sfinansowanie i budowę instalacji, a obecnie (do 2041 roku) za zarządzanie nią.
W 2019 roku ITPOK w Poznaniu wytworzyła ponad 110 tys. MWh energii elektrycznej i ponad 320 tys. GJ energii cieplnej.
Dzięki wybranej formule PPP Poznań może skorzystać z wiedzy Partnera Prywatnego w zakresie technologii, czyli jego know-how, doświadczenia w projektowaniu, budowie i eksploatacji podobnych instalacji oraz w zarządzaniu zakładami termicznego przekształcania odpadów komunalnych.
Zagospodarowanie w skali roku 210 000 ton odpadów komunalnych.
Utworzenie nowych miejsc pracy w związku z uruchomieniem ITPOK oraz powstanie nowego układu drogowego w rejonie instalacji.

Rekomendacje

Korzystanie z formuły PPP przy inwestycjach w termiczne przekształcanie, z uwagi na znaczną wartość nakładów inwestycyjnych przy tego typu projektach – zarówno w przypadku ITPOK w Poznaniu, jak i podobnych tego typu projektach w Gdańsku i Olsztynie - powyżej 500 mln złotych, pozwala bardziej optymalnie zarządzać budżetami samorządów.
Stworzenie rozwiązań takich jak ITPOK nie tylko reguluje kwestię gospodarki odpadami na okres 20-30 lat, lecz dodatkowo tworzy nowe, ekologiczne źródło produkcji energii cieplnej i elektrycznej.
Dalsze promowanie formuły partnerstwa publiczno - prywatnego przy realizowaniu skomplikowanych inwestycji samorządowych.