Pierwszy w Polsce dom wielopokoleniowy

Krótki opis rozwiązania

W 2019 roku na łódzkim Śródmieściu otwarto pierwszy w Polsce dom wielopokoleniowy¹. Opuszczona od trzydziestu lat² XIX-wieczna rezydencja została po remoncie generalnym przekształcona w nowe mieszkania o wysokim standardzie³, które zamieszkują seniorzy, osoby niepełnosprawne ruchowo, wychowankowie domów dziecka i inne osoby o trudnym położeniu⁴. Poza zapewnieniem odpowiedniego przekroju społecznego, ważnym punktem projektu jest ulokowanie w obiekcie wspólnej przestrzeni sąsiedzkiej pod postacią świetlicy, zapewniającej mieszkańcom miejsce do spotkań, realizacji hobby, dzielenia się pomysłami i podejmowania wspólnych decyzji⁵. W zamyśle władz miasta, dom wielopokoleniowy to koncepcja zmieniająca spojrzenie na dzisiejszą rolę miejskich mieszkań, które często redukowane są do funkcji sypialnianej - podczas gdy życie społeczne mieszkańców toczy się gdzie indziej⁶. Dom ma być dwojaką szansą: dla lokatorów na bycie częścią większej wspólnoty, która wspiera i dba o swoich członków, oraz przyjemnie spędza razem czas⁷; natomiast dla miasta będzie okazją do oceny efektów budowy więzi międzypokoleniowych, sąsiedzkich i mechanizmów współpracy, a także zbadania i opracowania optymalnego modelu reguł zasiedlania nieruchomości⁸.

Problemy

• Zanik więzi sąsiedzkich i międzypokoleniowych w miastach
• Samotność i niedostosowanie warunków mieszkalnych do potrzeb osób starszych
• Izolacja społeczna usamodzielniających się osób z placówek opiekuńczych
• Postępująca degradacja zasobów komunalnych
• Przestrzeń miejska wymagająca poprawy estetyki poprzez rewitalizację

Szczegółowy opis rozwiązania

Pierwszy dom wielopokoleniowy został wybudowany w Dolnej Saksonii w 2004 roku - idea pochodzi z Niemiec, została zainicjowana przez Ursulę von der Leyen, ówczesną minister ds. Rodzin, Seniorów, Kobiet i Młodzieży, a obecnie przewodniczącą Komisji Europejskiej⁹. Na poziomie federalnym wybudowano 450 takich domów, a program powstał ze strony władz państwa jako inicjatywa pobudzająca do działania władze miejskie, będąc częścią szeregu projektów prezentowanych w ramach debaty publicznej o polepszeniu dialogu międzypokoleniowego¹⁰. W obecnym momencie domy wielopokoleniowe można znaleźć prawie w każdym niemieckim mieście i powiecie¹¹, a ich popularność przeniknęła również do Austrii, Szwajcarii, Szwecji i Danii¹².

Na potrzeby projektu wyremontowana została pochodząca z 1896 roku zabytkowa rezydencja Adolfa Schoepkego w centrum Łodzi¹³, składająca się z trzech budynków: frontowego, willi i oficyny. Po generalnym remoncie i zagospodarowaniu terenu powstało 16 lokali mieszkalnych o powierzchni 30-70 metrów kwadratowych¹⁴, w tym 11 przystosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością, lokal użytkowy oraz świetlica, w której funkcjonuje Klub Sąsiedzki¹⁵. W ramach dopasowania domu do osób niepełnosprawnych, w mieszkaniach umieszczono gniazdka i włączniki elektryczne na odpowiednich wysokościach, drzwi mają adekwatną wobec wózków inwalidzkich szerokość, należycie dostosowano prysznice, toalety oraz kuchenki, a budynki wyposażono w dwie windy¹⁶. Zadaniem przestrzeni ogólnodostępnej jest zapewnienie miejsca do spotkań, gier, wspólnego gotowania, celebracji uroczystości, spędzania świąt czy nawet ćwiczeń gimnastycznych. Klub Sąsiedzki otwarty jest też dla sąsiadów z pozostałej części osiedla¹⁷. Podwórko wyłożone zostało nawierzchnią czynną biologicznie, która łatwo pochłania wodę deszczową, przygotowano również teren zielony z ławkami i obszar, w którym mieszkańcy mogą uprawiać ogród - a także miejsce do rozwieszania prania, na prośbę jednej z osób starszych, z którymi konsultowano projekt¹⁸.

Nabór mieszkańców przeprowadzono zgodnie ze standardową procedurą Zarządu Lokali Miejskich, z dwiema zmianami - po pierwsze, priotytet przyznano osobom, należącym do dokładnie zaplanowanego miksu społecznego, do którego należą seniorzy, rodziny wielodzietne, osoby niepełnosprawne ruchowo, samotne i wychowankowie domów dziecka, wchodzący w etap usamodzielnienia¹⁹. Po drugie, przyszli lokatorzy zostali poinformowani i musieli zaakceptować zasady, które przyświecają idei życia w domu wielopokoleniowym. Władze miasta liczą na to, że w życiu codziennym mieszkańcy będą odznaczali się wzajemną pomocą, współpracą niezależnie od wieku i otwartością na potrzeby innych. Projekt celuje w stworzenie środowiska ułatwiającego kontakty sąsiedzkie, zapewnienie poczucie bezpieczeństwa oraz, w odniesieniu do osób starszych, umożliwienie zachowania niezależności połączonej z gwarancją otrzymania pomocy w razie potrzeby²⁰. Pomysłodawcy żywią szczególne nadzieje wobec wymiaru dialogu międzypokoleniowego - starsi, uprzednio samotni mieszkańcy mają okazję do przekazania młodszym swoich doświadczeń, wiedzy lub przydatnych umiejętności z zakresu majsterkowania, a dzieci i młodzież nauczą seniorów obsługi nowych technologii.

Łódzki projekt to część pilotażowego programu “Opracowanie modelu prowadzenia rewitalizacji obszarów miejskich na wybranym obszarze w Mieście Łodzi – etap 2”, który zorientowany jest na mieszkańców obszaru rewitalizacji. W jego ramach znajduje się wsparcie dla mieszkańców zmuszonych do przeprowadzek na okres remontów, założenie domu wielopokoleniowego, działania animacyjno-integracyjne we współpracy z organizacjami pozarządowymi, opracowanie Miejskiego Centrum Usług Społecznych, projektowanie z udziałem mieszkańców i inne działania²¹.

Oficjalne powitanie mieszkańców w zrewitalizowanych zabudowaniach odbyło się z udziałem władz miasta w lipcu 2019 roku. Zbieranie danych i wniosków z projektu wciąż trwa, jednak dotychczasowe wrażenia lokatorów, które pojawiły się w przekazach medialnych, można ocenić jako pozytywne²², a prężna działalność profilu Klubu Sąsiedzkiego w mediach społecznościowych, publikującego systematyczne relacje z aktywności i projektów mieszkańców - zdaje się potwierdzać ten osąd²³. Nie jest to też pierwszy łódzki projekt, który zbliża pokolenia - od 2004 roku w Łodzi funkcjonuje Dom Międzypokoleniowy Bednarska, pełniący funkcję domu dziecka oraz domu pobytu dziennego dla osób starszych - pomysł zaczerpnięty z miasta partnerskiego Łodzi, Stuttgartu²⁴.

Dom ma być dwojaką szansą: dla lokatorów na bycie częścią większej wspólnoty, która wspiera i dba o swoich członków, oraz przyjemnie spędza razem czas; natomiast dla miasta będzie okazją do oceny efektów budowy więzi międzypokoleniowych, sąsiedzkich i mechanizmów współpracy

Chcemy zbudować silną, wspierającą się społeczność sąsiedzką, co umożliwi osobom starszym i z niepełnosprawnościami dłużej zachować niezależność. W praktyce na przykład osoby starsze lub z ograniczoną sprawnością będą mogły liczyć na pomoc w wykonaniu codziennych czynności, np. zrobieniu zakupów, w zamian młodzi rodzice uzyskają wsparcie np. w opiece nad dziećmi

Rezydencja Adolfa Schoepkego - pierwszy w Polsce dom wielopokoleniowy