Zbliż i jedź. Nowe technologie biletowe w komunikacji miejskiej

Krótki opis rozwiązania

Problem

• Standardy komunikacji zbiorowej niedopasowane do epoki cyfrowej
• Pasażerowie unikający uiszczenia opłat - często z powodów prozaicznych, np. awarii tradycyjnych biletomatów
• Tradycyjne środki zakupu biletów kłopotliwe dla osób sporadycznie używających komunikacji miejskiej lub zagranicznych gości

Szczegółowy opis rozwiązania

Program pilotażowy OPS w Łodzi to pierwszy projekt tego typu wśród dużych polskich aglomeracji -  powstał dzięki współpracy MPK Łódź, Mennicy Polskiej oraz zrzeszenia instytucji finansowych wydających karty płatnicze³. Projekt jest innowacyjny na skalę światową - pomimo porównań z działającym od 2012 roku londyńskim systemem Transport for London (opartym na podobnych zasadach), Łódź wyróżnia szczególna przewaga - jedna karta płatnicza może być zastosowana jako bilet dla więcej niż jednej osoby, w różnych taryfach jednocześnie⁴. Testy rozpoczęły się od instalacji 130 urządzeń kasujących w 21 pojazdach kursujących na dwóch liniach tramwajowych, zatrzymujących się na 33 przystankach. Idea została oparta na powszechności użytkowania kart płatniczych - dla przykładu, w drugim kwartale 2019 roku Polacy posiadali 27,6 mln aktywnych kart, z czego 85,7% z nich korzystało z płatności zbliżeniowych, zaś przeciętny posiadacz karty w ciągu kwartału wykonywał średnio 34 transakcje bezgotówkowe; w skali kraju przepływ transakcji bezgotówkowych osiągnął wartość 92,7 mld złotych, stanowiąc 46,1% wszystkich transakcji z użyciem kart płatniczych⁵.

Korzystanie z OPS polega na wykonaniu przez podróżnych trzech kroków, które w skrócie można scharakteryzować hasłem “Wybierz, zbliż i jedź”. Najpierw, wsiadając do tramwaju, pasażer wybiera na urządzeniu biletowym swoją taryfę za przejazd (normalną bądź ulgową). Następnie zbliża do terminalu swoją kartę płatniczą (lub smartfon wyposażony w technologię NFC), odczekując na potwierdzenie transakcji około pół sekundy⁶, tym samym generując aktywny token - cyfrowy identyfikator transakcji, przesyłany do centralnej bazy danych MPK. Podczas kontroli biletów weryfikacja tokenu jest możliwa przy pomocy specjalnych czytników kontrolerskich⁷. Ostatni krok stanowi ponowne zbliżenie karty płatniczej przy wysiadaniu - kasownik powinien poinformować pasażera o przeprowadzeniu operacji i wysokości opłaty, rozliczając transakcję. Podczas tego ostatniego etapu terminal łączy się z serwerami MPK Łódź, obliczającymi odpowiednią wysokość opłaty i usuwającymi token z rejestru, a następnie nawiązuje połączenie z siecią płatności bezgotówkowych, obciążając konto bankowe pasażera obliczoną przez MPK kwotą⁸. Bezpieczeństwo transakcji gwarantują systemy płatnicze, zapewniające wysokiej klasy zabezpieczenia transakcji bezgotówkowych⁹.

Sama kalkulacja opłat jest bardziej korzystna dla użytkowników komunikacji niż przy zakupie tradycyjnych biletów. Opłata maleje przy kolejnych przejechanych przystankach - 1zł kosztuje przejechanie jednego, sześć następnych kosztuje po 20gr każdy, od ósmego do trzynastego - po 10gr itd.; po dwudziestym przystanku każdy następny doliczać będzie po 6gr. Dla porównania, najtańszy tradycyjny bilet czasowy, na 20 minut, kosztuje 2,80zł¹⁰.

Po roku testów nowe rozwiązanie łódzkiego MPK zostało uznane za sprawdzone i podjęto decyzję o jego dalszym rozwijaniu¹¹. System ma zostać wprowadzony na następnych dwóch liniach, sąsiadujących z poprzednimi, co będzie okazją do jego przetestowania w sytuacjach przesiadkowych - planowo przystanki po przesiadce do drugiego tramwaju mają być rejestrowane jako dalsza podróż (zapewniając niższe stawki), pod warunkiem że od dezaktywacji do ponownej aktywacji tokenu nie minie więcej niż 15 minut¹². Dane MPK pokazują, że OPS najczęściej wykorzystywany był w krótkich trasach, od dwóch do sześciu przystanków, ze średnim kosztem przejazdu za 1,40zł - w ciągu roku pilotażu wykonano 227 tys. opłat za przejazdy normalne oraz 74 tys. za przejazdy ulgowe¹³.

System OPS wpisuje się w inicjatywę łódzkiego MPK zakładającą ułatwienia w dostępie do zakupu biletów, której ostatnim przejawem jest podłączenie łódzkiej karty miejskiej, tzw. Migawki do aplikacji zbiletem.pl¹⁴, a także w trend zauważalny także w innych polskich aglomeracjach, takich jak Gdańsk¹⁵ oraz Wrocław - gdzie OPS został wdrożony w skali całego miasta¹⁶. Łódź była jednak pierwszym innowatorem na tym polu, a program pilotażowy ma według zapowiedzi władz miasta zostać rozszerzany systematycznie o następne linie tramwajowe, zanim zostanie wdrożony w pełni¹⁷.