Kierunek – innowacje społeczne

Podczas największej konferencji technologicznej w Europie - WebSummit 2018 w Lizbonie - rząd Portugalii przedstawił ostatni element układanki Portugalskich Innowacji Społecznych (pt. Portugal Inovaçao Social). Ta publiczna inicjatywa na rzecz wzmocnienia ekosystemu innowacji o prężną przedsiębiorczość społeczną i nowoczesne rozwiązaniawłaśnie została wzbogacona o swój czwarty filar, czyli dedykowany fundusz inwestycyjny. Portugalczycy bowiem w działaniach społecznych widzą nie tylko filantropię, ale przede wszystkim realną wartość dla ludzi i gospodarki.

Przez wiele lat fundacje, spółdzielnie i inne podmioty ekonomii społecznej korzystały w Portugalii z trzech głównych źródeł finansowania: dotacji filantropijnych, w tym od osób indywidualnych, jak i korporacji; kredytów bankowych, często na korzystniejszych warunkach; oraz wreszcie ze świadczenia usług na rzecz podmiotów publicznych na podstawie odpowiednich umów o współpracy. Te sposoby często nie były dopasowane do realiów pracy przedsiębiorstw społecznych, do ich rentowności czy horyzontów planowania budżetu. Wiele z nich nie dysponuje również cennymi aktywami, które mogłyby trafić pod zastaw pożyczki.

Konieczność stworzenia nowych instrumentów dla tego sektora gospodarki była znacząca. Powołana w 2015 roku instytucja Portugalskich Innowacji Społecznych połączyła z jednej strony środki europejskie w wysokości około 150 milionów euro, z drugiej strony zmobilizowała kapitał prywatny przy użyciu publicznego lewaru. Już w ubiegłym roku OECD w publikacji Boosting Social Enterprise Development: Good Practice Compendium zachęcało do zwrócenia uwagi na wysiłki rządu w Lizbonie.

Synergia instrumentów wsparcia

Portugalskie Innowacje Społeczne składają się z 4 instrumentów, czyli osobnych programów różnego rodzaju wsparcia, za cel obierając z jednej strony finansowanie projektów z zakresu innowacji społecznych, oraz stworzenie i rozwinięcie rynku inwestycji w działania społeczne. Nowatorskie instrumenty połączono w jeden łańcuch, od początku do końca cyklu życia innowacji społecznej.

Budowanie zdolności do inwestowania społecznego (eng. Capacity building for social investment) to pierwszy z instrumentów, przeznaczony dla zespołów prowadzących innowacyjne projekty. Organizacja otrzymuje szansę na wsparcie profesjonalistów z zakresu m.in. modelowania finansowego, prawa, aspektów technicznych, w kwocie do 50 tys. euro. Kwota wypłacana jest ryczałtowo na podstawie wyników, bez konieczności rozliczania np. kosztów kwalifikowanych. Podstawą do otrzymania grantu jest jednak nie tylko plan rozwoju, ale list intencyjny od inwestora społecznego zainteresowanego projektami organizacji. Pierwszy nabór wyłonił niemal 100 projektów z ponad 160 nadesłanych; do rozdysponowania przez kolejne lata jest 15 mln euro.

Partnerstwa na rzecz wpływu (eng. Partnerships for impact) łączą środki unijne, którymi dysponują Portugalskie Innowacje Społeczne, z finansowaniem dostarczanym przez prywatnych inwestorów społecznych. Agencja finansuje ok. 70% wejścia kapitałowego, przy minimalnym udziale w wysokości 50 tys. euro. W ten sposób tworzone są zachęty do tzw. venture philanthropy, czyli "filantropii wysokiego ryzyka", rozumianej jako gwarancja wsparcia finansowego i pozafinansowego (na zasadzie smart money) przez minimum 3 lata. Trzy kolejne nabory otrzymały ponad 170 aplikacji, a blisko 50 projektów korzysta już z tego wsparcia. Pełna alokacja dla tego instrumentu wynosi 15 mln euro.

Obligacje społeczne (eng. Social Impact Bonds) są sprawdzonym w wielu krajach instrumentem, w tym pilotażowo także w Polsce. Najlepiej sprawdzają się w przypadku problemów, które można precyzyjnie zmierzyć, jak chociażby aktywizacja zawodowa bezrobotnych czy dostęp potrzebujących do określonej usługi publicznej. Portugalskie obligacje społeczne są zgłaszane przez trójstronne partnerstwa, gdzie organizacja ekonomii społecznej realizuje projekt, inwestor w całości finansuje projekt (przy kwocie minimalnej 50 tys. euro), zaś podmiot publiczny wypłaca zwrot z inwestycji bezpośrednio uzależniony od efektów projektu. Zgodnie z intencjami twórców instrumentu, ma on służyć przede wszystkim do wzmocnienia innowacyjnych projektów rozwiązujących problemy w obszarach: zatrudnienia, zabezpieczeń społecznych, zdrowia, edukacji, sprawiedliwości i cyfrowego wykluczenia. Dedykowane tym celom 15 mln euro pozwoli na sfinansowanie około 20-25 projektów.

Fundusz innowacji społecznych (eng. Social Innovation Fund) to właśnie czwarty, najnowszy element pakietu instrumentów. Został powołany jako instrument finansowy, czyli mający odnawialny charakter - wyjścia z inwestycji pozwolą na finansowanie kolejnych przedsięwzięć. Szczególnym wyróżnieniem jest hybrydowy model funduszu, bowiem będzie on oferował produkty zarówno na rynek finansowania dłużnego, jak i finansowania kapitałowego. Te produkty to:

• gwarancje pożyczkowe, oferowane na wystandaryzowanych warunkach, pozwolą podmiotom ekonomii społecznej (nie będącym firmami) na uzyskanie lepszych warunków przy pozyskiwaniu kredytu;
• koinwestycje przeprowadzane wraz z prywatnymi partnerami, takimi jak fundusze VC czy aniołowie biznesu, w obiecujące przedsiębiorstwa społeczne, przy indywidualnej ocenie danej transakcji.

Fundusz Innowacji Społecznych jest co prawda ostatnim wprowadzonym mechanizmem, ale jego znaczenie jest kluczowe. Budowanie zdolności, partnerstwa na rzecz wpływu i obligacje społeczne wzmocniły raczkujący dopiero sektor innowacji społecznych; jako ostatni etap w cyklu życia innowacji, fundusz ma być mechanizmem długoterminowego utrwalenia rozwoju branży. Do tego celu alokowano w nim 100 mln euro.

Kim są innowatorzy społeczni?

Żeby zrozumieć specyficzną potrzebę istnienia tych instrumentów, warto spojrzeć na profil i wyjątkowy charakter działalności społecznych innowatorów. W czasie WebSummit mieliśmy możliwość porozmawiać z przedstawicielami portugalskiego rządu i przyjrzeć się bliżej mierzalnym efektom ich działania.

Wśród beneficjentów portugalskich instrumentów wsparcia innowacji społecznych znajdują się m.in.:

• platforma wymiany wiedzy o kulturze, ćwiczenia języka oraz organizacji wydarzeń między społecznościami lokalnymi a imigrantami (Speak social),
• producent kart dydaktycznych do nauki alfabetu pisanego, Braille'a i języka migowego dla 1,5 mln Portugalczyków z problemami komunikacyjnymi (EKUI),
• centrum sceniczne w więzieniu, mające na celu zredukowanie stopnia recydywy i reintegrację więźniów przez pracę z tekstami Mozarta i wystąpienia publiczne (Pavilhao Mozart),
• projekt renowacji mieszkań w stanie zagrażającym zdrowiu mieszkańców, jeśli nie stać ich na remont (Just a Change),
• akademia kodowania, podejmująca się zwalczenia bezrobocia przez 14-tygodniowe, innowacyjne szkoły programowania (Academia de Codigo),
• projekt uczący poszukiwania, badania i rozwiązywania problemów przy pomocy nowych technologii, skierowany do trudnych dzieci w szkołach (Apps for Good),
• nowoczesne radio prowadzone przez dzieci dla dzieci, szczególnie o portugalskich korzeniach chcących rozwijać swoją tożsamość za granicą (Radio Miudos),
• badania ślepoty wzroku i zwiększanie świadomości problemu przez stosowanie narzędzi do symulacji daltonizmu (Coloradd)

Projekty innowacji społecznych często powstają jako inicjatywy obywatelskie, wolontariackie lub prowadzone przez firmy kierowane interesem społecznym. Portugalskie Innowacje Społeczne stworzyły jednak możliwości wzrostu i kreatywnej destrukcji, zaś rozbudzone oczekiwania przyciągają pasjonatów nowych technologii.

Branża coraz częściej angażuje się w dostarczanie usług publicznych, eksperymentalnie poszukując nowatorskich metod i narzędzi działania. Dzięki temu administracja publiczna może budować systemowe strategie w oparciu o sprawdzone rozwiązania. Relacja administracji publicznej i podmiotów ekonomii społecznej jest niezwykle podobna do tej, która łączy duże korporacje i zwinne start-upy.

Dobry przykład

Przemawiając 11 lat temu na ceremonii wręczenia dyplomów Uniwersytetu Harvarda, Bill Gates podzielił się ze słuchaczami swoją prywatną historią. Twórca Microsoftu i jeden z najbogatszych ludzi świata zwrócił uwagę na świetne wykształcenie, jakie otrzymał właśnie na Harvardzie, na możliwość obcowania z nauką i nowymi technologiami. - Ale największe osiągnięcia człowieka to nie jego odkrycia - ale to jak te odkrycia są wykorzystywane do zmniejszania niesprawiedliwych nierówności - podkreślał Gates.

Dziś wciąż połączenie innowacji oraz rozwiązań prospołecznych jest co najmniej trudne i wymaga nie tylko dobrej woli przedsiębiorców czy administracji, ale sprawnych mechanizmów finansowych. Doświadczenia Portugalskich Innowacji Społecznych mogą być cenną lekcją dla innych krajów, które chcą skierować innowacje na tory rozwiązywania konkretnych problemów społecznych. Program Start In Poland, zainicjowany przez polski rząd, przynosi sukcesy na polu innowacji typowo komercyjnych - być może warto skalować go na nowe pola?