Afryka: kontynent wielkich perspektyw i możliwości

W sierpniu 2014 roku władze Rosji wydały dekret nakładający embargo na znaczną część eksportowanych tam, m.in. przez Polskę, towarów. Bardzo ograniczona została sprzedaż artykułów rolno-spożywczych, a import niektórych towarów, np.  mięsa i podrobów świeżych został wstrzymany w całości. Jak się okazało, polscy przedsiębiorcy pokazali, że nie straszne im trudne sytuacje i z powodzeniem znaleźli nowe rynki zbytu lub też zwiększyli obecność w krajach im dobrze znanych. Jednak od sierpnia 2014 r. jednym z najczęściej stawianych przed analitykami zagadnień jest znalezienie kolejnych, chłonnych rynków, gdzie towary "Made in Poland" są jeszcze mało znane. Takim miejscem może być Afryka. Kontynent ogromny i ludny, wyjątkowo zróżnicowany, a przede wszystkim kontynent, który w ciągu kilkunastu lat nabierze na znaczeniu.

Dlaczego Afryka?

Choć dziś Afryka to najbiedniejszy region świata, to w dłuższej perspektywie  oczekujemy jej dynamicznego rozwoju. Już teraz prognozuje to Bank Światowy, którego analitycy zapowiadają, że do 2025 r. przeważająca część tamtejszych krajów osiągnie status państw o średnim dochodzie(definiowanym jako 1000 USD na osobę rocznie). Prężny rozwój prognozują także analitycy Międzynarodowego Funduszu Walutowego, którzy oczekują wzrostu gospodarczego całego regionu na poziomie 3,4% w 2017 r. W latach 2018-2022 średni wzrost PKB oscylować będzie wokół 4%. Dla porównania, tegoroczny wzrost na Bliskim Wschodzie ma się ukształtować na poziomie 1,3%, natomiast Europa rozwijać się będzie w tempie około 1,9%.

Kolejnym atutem Afryki w kontekście gospodarczym, jest wyjątkowo szybki przyrost liczby ludności. W tej chwili kontynent zamieszkuje około 1,2 mld ludzi, a w 2015 r. urodziło się około 30 mln dzieci. Szacunki ONZ mówią jednak, że do 2050 r. liczba urodzeń wzrośnie do 42 mln rocznie, a cała populacja kontynentu liczyć będzie 2,5 mld ludzi. Prognozy Organizacji sięgają nawet 2100 r. i wtedy liczba ludności Afryki ma wynosić około 4,5 mld ludzi. Zakładając stabilny wzrost gospodarczy państw afrykańskich w perspektywie długoterminowej, możemy oczekiwać dynamicznego wzrostu grupy potencjalnych klientów (lub potencjalnych pracowników, jeśli ktoś planuje inwestycję) ze stale rosnącą siłą nabywczą. W czasach gdy marketing jest również ważny co jakość oferowanego produktu, czy można znaleźć lepsze miejsce na "wychowanie?" sobie lojalnej grupy klientów?

Afryka jest kontynentem niezwykle zasobnym w bogactwa naturalne, których wielkość nigdy nie została w całości oszacowana, a wiele jest ciągle nieeksploatowanych. Znaleźć możemy tutaj rudy żelaza, miedzi, niklu, manganu, antymonu, chromu, a także bogate złoża złota, srebra, platyny, uranu i diamentów. W Afryce występują także bogate złoża ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla kamiennego. Niektóre kraje już z tego korzystają, np. Nigeria jest producentem ropy naftowej w skali światowej, Republika Południowej Afryki może pochwalić się jednymi z największych złóż złota i diamentów, a Zambia była w 2015 r. ósmym największym producentem miedzi na świecie.

Choć rolnictwo jest wyjątkowo istotną częścią afrykańskiej gospodarki, a także głównym miejscem zatrudnienia, to jest ono bardzo słabo zmechanizowane. Ze względu na brak know-how i znaczne niedoinwestowanie na niskim poziomie stoi kultura rolna. Oczywiście od tej reguły istnieją wyjątki, np. rolnictwo w RPA i Egipcie, które stoją na poziomie zbliżonym do tego w państwach rozwiniętych. Produkcja rolna na kontynencie nie zaspokaja potrzeb żywnościowych ludności i pokrywa głównie potrzeby produkujących je rolników. Inwestycje w technologie prowadzące do rozwoju gospodarki rolnej w Afryce, mają potencjał, aby zmniejszyć ubóstwo i głód, ale także poprawić konkurencyjność afrykańskich rolników na światowych rynkach.

Do coraz prężniej rozwijającego się sektora gospodarki należy turystyka, która w wielu krajach afrykańskich jest głównym motorem napędowym PKB. Obok znanych lokalizacji, takich jak  Egipt, Tunezja, Maroko i RPA coraz mocniej na turystykę stawiają Namibia, Botswana, Mozambik, Tanzania i Kenia.

Możliwości i zagrożenia

Z punktu widzenia polskich przedsiębiorców szczególnie ciekawa wydaje się branża rolno-spożywcza. Dynamiczny rozwój gospodarczy regionu,  pociągnie za sobą także modernizację rolnictwa, co rodzi szansę dla polskich firm zajmujących się eksportem maszyn i innych urządzeń rolniczych. Przy obecnym stanie afrykańskiego rolnictwa, warto zainteresować się także eksportem żywności na tamtejsze rynki. Produkcja żywności w Afryce nie nadąża za wzrostem potrzeb konsumentów, których coraz większa część dołącza do światowej klasy średniej.

Kolejną szansą dla polskich przedsiębiorców jest turystyka. Szczególnie dotyczy to firm specjalizujących się w budowie hoteli, budynków usługowych (m.in. restauracje, bary) oraz infrastruktury, np. portów, lotnisk czy autostrad. To także szanse dla przedsiębiorców z branży meblarskiej - wszak każdy z wymienionych wyżej budynków musi zostać odpowiednio wyposażony. Meblami zainteresują się również konsumenci detaliczni, którzy na pewno zwrócą uwagę na bardzo dobry stosunek jakości do ceny. Wśród innych branż, którymi najbardziej zainteresowany byłby rynek afrykański wymienia się przemysł tekstylny, elektroniczny oraz farmaceutyczno-kosmetyczny.

Głównym zagrożeniem, a także czynnikiem odpowiadającym za dotychczasowe zacofanie gospodarcze krajów Afryki jest przede wszystkim niestabilność polityczna i częste konflikty, przeradzające się czasem w krwawe wojny, a także wszechobecna korupcja, biurokracja i nieefektywne, despotyczne rządy. To wszystko powoduje, że nawet dobre wskaźniki ekonomiczne nie przekładają się w pełni na atrakcyjności prowadzenia biznesu w niektórych krajach regionu.

Trzeba jednak pamiętać, że Afryka to ogromny kontynent, na który składa się ponad 50 krajów. Każdy z nich jest unikalny, każdy z nich posiada odmienną specyfikę i kulturę, które należy poznać zanim wyślemy tam swoje towary lub spróbujemy wziąć udział w przetargu. Jest jednak jedna rzecz, która je łączy - to perspektywa dynamicznego wzrostu gospodarczego i poziomu życia obywateli, które to w pełni wynagrodzą pierwsze trudności związane m.in. z analizą ryzyka.

Jak wybrać kraj?

Przy wyborze kraju, od którego chcielibyśmy rozpocząć działalność w Afryce, powinniśmy rozważyć wiele czynników i zmiennych. Najbardziej podstawową cechą kraju, jaką warto wziąć pod uwagę, jest wielkość gospodarki, ilustrowanej przez wartość produktu krajowego brutto oraz liczbę ludności. Dzięki tym dwu statystykom możemy wstępnie oszacować liczbę potencjalnych klientów oraz zasobność ich portfeli (PKB na głowę obywatela). Oczywiście to tylko najbardziej podstawowy podział, a czynników strictegospodarczych jest znacznie więcej. Wśród nich wymienić można m.in. strukturę gospodarki, wysokość inflacji, bezrobocia czy poziom zadłużenia publicznego i zagranicznego.

Warto także zadbać o właściwą oceną tzw. ryzyka politycznego, do którego wlicza się m.in. system prawny i jego poszanowanie przez rządzących, jakość administracji, poziom zadowolenia społecznego czy doświadczenia płatnicze i "sentyment" inwestorów. W ocenie politycznej kraju pomocne mogą się okazać rankingi i badania przygotowywane przez organizacje międzynarodowe. W pierwszej kolejności warto sprawdzić pozycję kraju w rankingu tworzonym przez Bank Światowy, Doing Business. W zestawieniu tym znajduje się opis i porównanie warunków prowadzenia działalności biznesowej w 190 krajach świata. Na rezultat końcowy państwa wpływ mają takie kategorie jak ochrona prawna inwestorów mniejszościowych, łatwość rozpoczęcia biznesu czy dostępność energii elektrycznej. W przypadku chęci eksportowania lub inwestowania w Afryce warto zwrócić uwagę także na rankingi przygotowywane przez ONZ i Transparency International. Ten pierwszy, Human Development Index (Wskaźnik rozwoju społecznego), ma za zadanie opisać stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego poszczególnych krajów. Składowymi tego wskaźnika jest m.in. przeciętne dalsze trwanie życia, średnia liczba lat edukacji oraz dochód narodowy na głowę obywatela. Z kolei badanie Transparency International, Corruption Perceptions Index, corocznie ocenia kraje pod względem postrzegane poziomu korupcji. W swojej ocenie TI uwzględnia zarówno badania opinii publicznej, jak i ekspertyzy firm wywiadowcznych.

W tabeli poniżej zamieszczonych zostało dwadzieści krajów, wybranych i uszeregowanych pod względem wielkości PKB. Tak sformułowane zestawienie, uwzględniająca także opisywane wyżej badania, może pomóc wstępnie rozeznać się w sytuacji największych afrykańskich gospodarek.

Dwadzieścia największych gospodarek Afryki oraz ich wyniki w wybranych rankingach:

	PKB, w mld USD	Liczba ludności, w mln	PKB na głowę, w USD	Ranking Banku Światowego 'Doing business'	Human Development Index	Transparency International Ranking
Nigeria	413,7	188,7	2 192	169	0,527	136
Egipt	330,2	93,1	3 710	122	0,691	108
RPA	288,2	56,8	5 074	74	0,666	64
Algieria	178,4	41,5	4 296	156	0,745	108
Sudan	112,5	40,8	2 759	168	0,490	-
Maroko	111,1	34,2	3 253	68	0,647	90
Angola	102,3	28,2	3 631	182	0,533	164
Etiopia	76,9	92,7	830	159	0,448	108
Kenia	74,7	46,7	1 599	92	0,555	145
Libia	51,4	6,4	7 972	188	0,716	170
Tanzania	50,5	49,6	1 018	132	0,531	116
Ghana	46,6	28,3	1 648	108	0,579	70
Kongo	41,9	86,7	483	184	0,435	156
Tunezja	41,7	11,3	3 675	77	0,725	75
WKS	38,4	25,0	1 538	142	0,474	108
Kamerun	33,1	24,3	1 364	166	0,518	145
Uganda	27,6	42,3	653	115	0,493	151
Zambia	20,9	17,2	1 213	98	0,579	87
Senegal	16,2	15,9	1 020	147	0,494	64
Gabon	15,9	1,9	8 344	164	0,697	101

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MFW, Banku Światowego, ONZ i Transparency International

Wymiana handlowa Polski z Afryką

Eksport Polski do krajów Afryki w 2016r. ukształtował się na poziomie 2.273,7 mln EUR, co stanowiło 1,23% udział w eksporcie ogółem. W porównaniu do zeszłego roku sprzedaż zmniejszyła się o 11,3%. Wartość importu z kolei wyniosła 1.585,0 mln EUR, co odpowiadało za 0,88% całości polskiego importu. Najważniejszym partnerem Polski w eksporcie była Republika Południowej Afryki, do której wartość wysłanych towarów wyniosła 503,6 mln EUR, co stanowiło 22,1% całości polskiego eksportu do Afryki. Drugim najważniejszym odbiorcą naszych towarów był Egipt, a trzecie Maroko. W imporcie natomiast głównym dostarczycielem towarów do Polski było Maroko. Wartość importu z tego kraju ukształtowała się na poziomie 287,7 mln EUR, co stanowiło 18,2% całości importu z Afryki. Na drugim miejscu w imporcie uplasowała się Republika Południowej Afryki, na trzecim Tunezja.

15 najważniejszy partnerów handlowych Polski w Afryce

	Kraj	Import w mln EUR	Udział w %			Kraj	Eksport w mln EUR	Udział w %
1	Maroko	287,7	18,2%		1	RPA	503,6	22,1%
2	RPA	276,9	17,5%		2	Egipt	334,1	14,7%
3	Tunezja	185,0	11,7%		3	Maroko	278,5	12,2%
4	Liberia	183,3	11,6%		4	Algieria	274,6	12,1%
5	WKS	142,5	9,0%		5	Liberia	162,3	7,1%
6	Egipt	109,7	6,9%		6	Tunezja	125,2	5,5%
7	Mozambik	62,3	3,9%		7	Nigeria	79,0	3,5%
8	Nigeria	41,1	2,6%		8	Etiopia	54,2	2,4%
9	Ghana	30,1	1,9%		9	Senegal	46,0	2,0%
10	Tanzania	29,9	1,9%		10	Kenia	44,9	2,0%
11	Zimbabwe	28,4	1,8%		11	Mozambik	34,8	1,5%
12	Senegal	25,6	1,6%		12	Ghana	33,8	1,5%
13	Kenia	25,1	1,6%		13	Tanzania	27,0	1,2%
14	Sudan	23,3	1,5%		14	Libia	26,3	1,2%
15	Malawi	22,5	1,4%		15	Gwinea	22,3	1,0%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS

Każdy przedsiębiorca, który chciałby zaangażować się na afrykańskim rynku może liczyć na wsparcie Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu, która od pięciu lat realizuje program Go Africa, a w zeszłym roku otworzyła biuro w stolicy Kenii, Nairobi. Finalnie, na kontynencie ma powstać pięć przedstawicielstw Agencji, zlokalizowanych na najbardziej perspektywicznych rynkach dla firm znad Wisły. Eksperci PAIH wybiorą te narzędzia wsparcia Grupy PFR, które najlepiej odpowiadają potrzebom i oczekiwaniom przedsiębiorcy. Chętnie przygotują dogłębną analizę rynku, zorganizują spotkania B2B z potencjalnymi kontrahentami, warsztaty, a nawet misje gospodarcze.

Należy również pomyśleć o skutecznym zabezpieczeniu transakcji handlowych realizowanych na rynkach Afryki. Rozwiązania oferowane przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE) pozwalają eksporterowi ograniczyć ryzyko nieotrzymania płatności za dostarczony towar lub wykonaną usługę.

Zapraszamy do odwiedzenia stron:

GoAfrica - PAIH

https://kenya.trade.gov.pl/pl/